minhtamVH-TT-DL

Thạch đạo trên non cao
Ký sự MẠNH TÂM

Lần nào về làng Đồng, chúng tôi cũng được nghe nói nhiều đến những gộp đá cheo leo trên đỉnh Kôn Clon sừng sững, kiêu hãnh đã từng làm bức tường cản giặc thời chống Pháp, đánh Mỹ; nơi in đậm chiến tích của đồng bào Chăm, Ba Na vùng cao Thồ Lồ, xã Phú Mỡ, huyện Đồng Xuân (Phú Yên). Người làng Đồng ngẩng cao đầu ngước nhìn lên Kôn Clon khi nhắc đến những mái đá chở che qua bao nắng mưa, bom đạn và không cầm được nước mắt trong mỗi lần kể lại về sự gian khó, ác liệt mà họ đã từng cắn răng chịu đựng…
Chúng tôi đã quyết chí đi tìm sự thật về hệ thống gộp đá lạ lùng này.
CHỨNG TÍCH KỲ VĨ
Không thể tự lên đỉnh Kôn Clon, chúng tôi phải “ngoại giao” liên hệ và được những người có trách nhiệm ở thôn Phú Đồng (thường gọi là làng Đồng) vui vẻ dẫn đường; đó là ông La Chí Vũ-Bí thư chi bộ thôn, ông La Chí Tâm-Phó trưởng thôn và ông La Chí Cường-người của làng cử đi. Cùng đi với chúng tôi còn có anh Nguyễn Ninh, cán bộ Phòng VHTT huyện Đồng Xuân. Khởi hành lúc 7 giờ, hì hục vượt qua nhiều khe dốc, hàng gộp dựng đứng, hiểm trở, ông Vũ luôn miệng nhắc: “Đi khéo, chớ trật chân rớt xuống vực kia là tan xác đó!”. Thật ra núi không cao lắm nhưng đường đi khúc khuỷu, gập ghềnh, dốc cao, trơn trượt, khá nguy hiểm nếu không có người địa phương đưa lối. Từ chân núi, phải mất gần 3 giờ leo bám, luồn lách trên 2 km đường rừng, chúng tôi mới tới được khu vực đỉnh núi. Hiện ra trước mắt là những mái đá khổng lồ, hàng trăm hang gộp sừng sững, liên hoàn, hun hút, thực sự là những địa đạo bằng đá “trên cả kiên cố”; trong đời, chúng tôi chưa bao giờ tưởng tượng nổi cảnh này! Một hang gộp mẹ có hàng chục ngóc ngách gộp con, chia nhiều tầng nấc, kiểu dáng, rộng hẹp đủ cỡ! Có những hang thông nối với nhau, cao, sâu tới hàng chục mét, càng chui sâu càng tối om, nắng mưa không vào tới, chúng tôi thấy ớn lạnh vì nỗi sợ rắn rết...
Ông La Chí Cường, người đã từng được cha mẹ “gùi” lên ở đây trong những trận chống càn, chỉ dẫn tường tận: đây là nơi gia đình mình đã trú ngụ, kia là nơi họp dân làng bàn mưu kế chống càn, đánh địch; đây là cái hang nhỏ dành cho gia đình có 3 người, kia là hang lớn dành cho gia đình có hàng chục người ở,... Trên mặt đá bằng phẳng và rộng kia, khi săn thú rừng về, dùng làm nơi xẻ thịt, chia cho dân làng. Mỗi hang ở đều có một cái bếp, vết tích là những đụn tro ám khói ngã màu xanh rêu, những mảnh vỡ hủ sành, chai lọ còn sót lại,... Ông Cường còn chỉ cho tôi những loại trái cây, lá rừng mà người dân đã từng ăn nó thay cơm. Vừa dẫn giải, ông vừa rủ rỉ kể chuyện: “Tui sinh năm 1958, hồi 1967 lên đây mới độ 9-10 tuổi; năm đó, lính Đại Hàn vào làng Đồng xả súng, tui bị thương cánh tay phải nhưng cha mẹ cứ để vậy, “tha” tui chạy lên đây, rồi mới tìm lá rừng băng bó vết thương. Truy kích theo dân làng, máy bay trực thăng bắn xối xả vào những gộp núi đá nhưng chẳng “thấm ngứa” gì, vì dân làng đã an toàn trong những mái đá dang tay che chở. Giặc chiếm giữ làng trong 7 ngày liền, với ý định chờ dân làng đói khát chịu hết nổi, ra khỏi hang để chúng lùa tập trung vào các ấp chiến lược. Nhà tôi cũng như dân làng không còn gì ăn, chờ tối trời mới mò ra suối Mằng Quân hái trái sung, trái ngái, trái bom núi, lá sắn, lá xanh,… ăn thay cơm trong nhiều ngày. Vậy mà chẳng hiểu điều kỳ diệu nào đã giúp chúng tôi sống vượt qua những ngày đói cơm lạt muối…”.
HUYỀN THOẠI BRĂM CHI NGĂNG
Già làng Ma Doãn, nay đã 80 tuổi, nguyên là Bí thư, Chủ tịch xã Phú Mỡ cho đến ngày giải phóng 1975, hồi tưởng: “Mình sống ở đất làng Đồng này qua hai cuộc trường chinh chống Pháp, đánh Mỹ nhưng chưa có thời kỳ nào mà dân làng chịu nhiều gian khổ ác liệt như những năm 1963-1967”. Bắt đầu từ 1962-1963, địch mở đầu chiến dịch mang tên “Hải Yến”, huy động 15 tiểu đoàn quân chính quy và nhiều máy bay tiến hành càn quét vùng miền núi tỉnh Phú Yên. Khi đến xã Phú Mỡ, chúng đốt phá gần 90% buôn làng, ai chưa trốn kịp, chúng dùng trực thăng đưa vào các khu tập trung ở Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk). Dân làng Đồng không bị bắt lùa đi là nhờ vào những hang gộp trên đỉnh Kôn Clon (Kôn Clon tiếng Ba Na là núi đá-NV). Dân làng Đồng nói riêng và cả vùng núi Thồ Lồ này còn sống sót đến ngày nay luôn ngước mặt lên gộp Kôn Clon mà thầm nói lời biết ơn. Nếu không có những hang động trong ngọn núi đá này thì dân làng Đồng, làng Len, làng Thanh, làng Xí thuộc xã Thồ Lồ (nay là xã Phú Mỡ, huyện Đồng Xuân, Phú Yên) một là phải theo giặc hoặc phải chết dưới sự tàn sát dã man trong nhiều trận càn quét của lính Đại Hàn.
Ma Doãn kể: khi đồng bào đã chui hết vào các hang gộp này thì không một thằng địch nào dám bén mảng. Vì trong những ngóc hang đã bố trí những tay ná cự phách với hàng trăm mũi tên tẩm độc (tiếng Ba Na: Brăm chi ngăng là Mũi tên độc-NV), sẵn sàng lao vun vút cắm thẳng vào quân thù. Thời chống Pháp, có những thằng Tây hăng máu truy đuổi dân làng lên đây đã bị chết “không kịp ngáp”; chúng đã kinh hồn với loại vũ khí không phát ra tiếng nổ, không định vị được đối phương nhưng tính sát thương trong tầm ngắn, độ chính xác của dàn cung thủ thiện xạ là vô cùng lợi hại. Đã dính vào tên độc thì không trường hợp nào gọi là “bị thương” mà chỉ có “từ chết tới chết”! Loài cây dùng để lấy nhựa làm thuốc tẩm tên độc có tên là Lon chi ngăng, bây giờ chỉ còn độc nhất một cây ở suối Mằng Quân.
Ở làng Đồng bây giờ chỉ còn ông Ma Thìn nắm giữ bí kíp công thức chế ra loại độc dược này, nhưng ông đã bỏ việc bào chế từ 3 năm nay. Bên ché rượu cần với chúng tôi, Ma Thìn dứt dạc: “Ngày trước, làm thuốc độc tẩm vào băng cung, mũi tên để giết giặc, săn bắn thú dữ. Rừng bây giờ chỉ còn cây với lá, thú rừng đã bị súng đạn của lâm tặc ăn hết rồi, chế thuốc này để làm cái gì nữa?!...”.
CHỚ ĐỂ ĐỊA CHỈ ĐỎ BỊ LÃNG QUÊN
Đó là lời đề nghị và mong mỏi nhất của đồng bào dân tộc Ba Na làng Đồng trong hàng chục năm nay. Ông Ma Việt, Bí thư Đảng uỷ xã Phú Mỡ, cho biết: xã đã cử người xác minh và lập danh sách từ những gia đình có người tử nạn thời đó, thì số người chết trong những trận chống càn ở làng Đồng lên con số gần cả trăm. Cách đây 5 năm, xã đã gửi danh sách này và tờ trình nhờ ông La Chí Noa (nguyên Uỷ viên Ban thường vụ Tỉnh uỷ Phú Yên) làm việc với cơ quan chức năng xem xét, lập hồ sơ về Gộp đá Kôn Clon là di tích kháng chiến. Nhưng ông Noa đã đột ngột qua đời nên công việc dở dang, bây giờ chưa biết nhờ ai? Vợ ông La Chí Noa là Nguyễn Thị Diệu Thiền đã có lần phản ảnh ý kiến cử tri xã Phú Mỡ về sự kiện trên trong một kỳ họp HĐND tỉnh Phú Yên nhưng chưa được ngành chức năng để ý…
Cũng như bao chiến công thầm lặng, số người chết ở làng Đồng chỉ là nhẩm tính, có thể chưa chính xác. Nhưng sự kiện dời làng lên địa đạo đá và đồng bào chết đói do kẻ thù o ép, rải chất độc là có thật. Những cái chết bất khuất, kiên cường để bám trụ buôn làng, để tự do, để được sống với cách mạng, để núi rừng miền Tây Phú Yên trở thành luỹ thép thời đánh Mỹ. Gộp Kôn Clon gắn với sự hy sinh anh dũng và chiến công của của biết bao đồng bào – xứng đáng được nghiên cứu, bảo tồn, nhắc nhớ để tự hào và tôn vinh!
Riêng vẻ đẹp lạ lùng của thạch đạo trên núi này cũng đủ hút hồn những người đam mê du khảo…